کنیه، براى تعظیم و تکریم اشخاص به کار مىرود. حضرت فاطمهى زهرا علیهاالسلام کنیههاى زیادى دارند، ما در اینجا بعضى از کنیههاى آن حضرت را متذکر مىشویم. البته رسالت این مجموعه، معرفى آن دسته از اسامى و القاب حضرت فاطمهى زهرا علیهاالسلام مىباشد که براى نامگذارى مناسب است، اما به مناسبت ذکر اسامى و القاب آن حضرت، ذکر کنیههاى ایشان نه تنها خالى از لطف نخواهد بود، بلکه عین لطف است. کنیههاى حضرت فاطمهى زهرا علیهاالسلام 1) اُمّالحسن 2) اُمّالحسین 3) اُمّالمحسن 4) اُمّالأئمة 5) اُمّأبیها 6) اُمّالخیرة 7) اُمّالمؤمنین 8) اُمّالأخیار 9) اُمّالفضایل 10) اُمّالأزهار 11) اُمّالعلوم 12) اُمّالکتاب 13) اُمّالأسماء مدارک کنیههاى حضرت صدیقهى طاهره علیهاالسلام. قال العلامة، ابن شهرآشوب (ره): «و کناها: اُمّالحسن، و اُمّالحسین، و اُمّالمحسن، و اُمّالأئمة، و اُمّأبیها.» (1) و قال المولى الأنصارى قدسسره و ذکر بعضهم: «إنَّ من جملة کناها: اُمّالخیرة، اُمّالمؤمنین، و اُمّالاخیار، و اُمّالفضائل، و اُمّالأزهار، و اُمّالعلوم، و اُمّالکتاب.» (2) و قال فی «نخبةالبیان»: «فمنها اُمّاسماء، ذکره الخوارزمى فی مقتله، و لعله لتعدد أسمائها الحسنى، الحاکیة عن صفاتها العلیا و مناقبها العظمى.» (3) کنیهى اُمّابیها: مهمترین کنیهى فاطمهى زهراء علیهاالسلام «اُمّابیها» مىباشد. براى این کنیه معانى متفاوتى شده است. بعضى این کنیه را صِرف محبت پدر به فرزند دانستهاند و مىگویند انسان هرگاه فرزند خود را زیاد دوست بدارد و بخواهد این محبت را ابراز کند، به فرزندش مىگوید: «بابا»، «مادر» و این در تکلم عموم مردم رایج است. بنابراین، کنیهى «امابیها» نوعى ابراز محبت شدید از طرف پیامبر صلى اللَّه علیه و آله به فاطمهى زهرا علیهاالسلام بوده است. و شاید اینکه پیامبر صلى اللَّه علیه و آله به او مىگوید: «اى مادر پدر» به این علت باشد که فاطمهى زهراء علیهاالسلام، مانند مادرى مهربان، براى پدر خود زحمت مىکشید. خاکستر از سر و رویش پاک مىکرد، جراحات او را پانسمان مىکرد و کارهایى را که یک مادر در حق فرزند خود انجام مىدهد، ایشان براى پدر انجام مىداد. و معناى دیگر آنکه، پیامبر صلى اللَّه علیه و آله مانند فرزند، با دخترش برخورد مىکرد، دستش را مىبوسید، همانگونه که فرزند در مقابل مادر باید چنین باشد، در برابر حضرت زهراء علیهاالسلام، تمامقد برمىخاست، در هنگام سفر از او خداحافظى مىکرد و هنگام بازگشت از سفر اولین دیدارش از زهراى مرضیه علیهاالسلام بود. این عملى است که هر فرزند مؤدب به آداب الهى آن را انجام مىدهد. برخى از محققین، از معانى «اُمّ» کمک گرفته و وجوهى را براى معناى این کنیهى ذکر نمودهاند و گفتهاند یکى از معانى «اُمّ» اصل و ریشه هر چیز است. فاطمهى زهراء علیهاالسلام ریشهى شجرهى طیبهى نبوت است و براى تقویت سخن خود به روایت ذیل نیز تمسک جستهاند. قال الباقر علیهالسلام: «الشجرة الطیبة، رسولاللَّه صلى اللَّه علیه و آله و فرعها، على علیهالسلام و عنصر الشجرة، فاطمة علیهاالسلام و ثمرتها، أولادها و أغصانها و أوراقها، شیعتها.» (4) امام باقر علیهالسلام فرمود: درخت پاکى و طهارت، پیامبر اکرم صلى اللَّه علیه و آله است، که شاخههاى آن على علیهالسلام، ریشههاى آن فاطمهى زهرا علیهاالسلام، میوهى آن حسن و حسین و زینب و اُمّکلثوم، شاخ و برگ این درخت شیعیان آنها مىباشد. قال رسولاللَّه صلى اللَّه علیه و آله و سلم: «أنا شجرة، و فاطمة أصلها، و علی لقاحها، والحسن والحسین ثمرها.» (5) پیامبر اکرم صلى اللَّه علیه و آله و سلم فرمود: من درخت پاکى و فاطمه ریشههاى آن و على پیوند و مادهى بارورى آن و حسن و حسین میوههاى این درختند. 1- فاطمة الزهراء بهجة قلب المصطفى، ج 1، ص 203، از «المناقب»، ج 3، ص 357. 2- فاطمة الزهراء بهجة قلب المصطفى، ج 1، ص 203 از «اللمعة البیضاء»، ص 50. 3- فاطمة الزهراء بهجة قلب المصطفى، ج 1، ص 203 از «نخبة البیان فی تفضیل سیدة التسوان»، ص 86. 4- فاطمه الزهراء بهجة قلب المصطفى، ج 1، ص 205 از «مجمعالبحرین» ماده شجر. 5- فاطمة الزهراء بهجة قلب المصطفى، ج 1، ص 205 از «میزان الاعتدال»، ج 1، ص 234 على ما فی «احقاقالحق»، ج 9، ص 152.
